Tuy nhiên, sự hình thành và phát triển của mô hình tập đoàn kinh tế (TĐKT) ở VN đang còn nhiều vấn đề phải bàn.
TĐ kinh tế không có tư cách pháp nhân
Tại hội thảo do Viện Kinh tế T.Ư phối hợp với Báo Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức ngày 26.9 tại HN, TS Trần Tiến Cường - Trưởng ban Nghiên cứu cải cách và phát triển DN (CIEM) đưa ra một thông tin chưa hẳn đã nhiều người biết: TĐKT được định nghĩa như là một nhóm Cty có quy mô lớn liên kết với nhau một cách tự thân, nhưng TĐKT không phải là một pháp nhân, vì vậy cũng không phải đăng ký kinh doanh và không có con dấu riêng.
Theo Luật DN năm 2005 thì chỉ quy định 4 loại hình DN được phép thành lập (Cty TNHH, Cty CP, Cty hợp doanh và DN tư nhân), không có loại hình TĐKT. Việc thành lập các TĐKT ở VN được hình thành bằng 2 con đường: Phát triển tự thân và được Chính phủ chuyển đổi từ TCty nhà nước cơ cấu lại theo hướng tập đoàn. Các TCty nhà nước này được Chính phủ ra quyết định thành lập pháp nhân Cty mẹ có nhiệm vụ kiểm soát và chi phối các Cty con hoặc Cty thành viên trong tập đoàn.
Bằng thực tế hoạt động của các TĐKT được Chính phủ thành lập và sự hợp thành hữu cơ của các DN tư nhân theo mô hình tập đoàn, nhiều ý kiến không khỏi tỏ ra quan ngại. TS Nguyễn Quang A cho rằng: So với mô hình TĐKT trên thế giới thì TĐKT ở VN chưa thể được công nhận do các yếu tố tự thân để hình thành TĐ (vốn, công nghệ quản lý, con người...) còn rất yếu ớt và ở trình độ thấp.
Bằng một quyết định hành chính, nhiều TCty nhà nước trở thành TĐ để cho "oai", nhưng vấn đề lại không nằm ở tên gọi. Một ví dụ chưa "ráo mực" được ông nêu ra là "hội chứng" các TĐKT quyết định thành lập ngân hàng riêng. "Điều này chưa từng có tiền lệ trên thế giới và nếu có việc này phải cấm, đặc biệt là đối với các TĐKT nhà nước thành lập ngân hàng riêng, bởi khi đó nhà nước sẽ không thể kiểm soát nổi" - ông Quang A nói.
Đồng tình với quan điểm này, ông Trần Văn Huynh - Chủ tịch Hội Vật liệu xây dựng VN - cho rằng: TĐKT nhà nước lẽ ra phải lo tập trung vào các lĩnh vực chuyên môn có thế mạnh thì mới phát huy được sức mạnh, tập hợp được nguồn lực, đằng này TĐ nào cũng chủ trương kinh doanh đa ngành, đa lĩnh vực, đầu tư phân tán, dàn trải, có TĐKT đầu tư ngân hàng, sang cả lĩnh vực thể thao, giải trí... thì quả là lãng phí.
TĐKT tư nhân - tại sao không?
Trong khi các TĐKT nhà nước tỏ ra khá lúng túng và hoạt động kém hiệu quả do thực thi mệnh lệnh hành chính và đôi khi chỉ là những phép cộng cơ học thì các DN ngoài quốc doanh lại tỏ ra có ưu thế. Ông Lê Khắc Hiệp - Chủ tịch HĐQT Cty CP Vincom - cho hay: "DN ngoài quốc doanh là người hiểu hơn ai hết sự cạnh tranh gay gắt trong bối cảnh hội nhập và họ hoàn toàn có lợi thế hơn các DN nhà nước trong việc tự hoàn thiện để thích nghi, vấn đề là Nhà nước có chính sách khuyến khích thúc đẩy việc hình thành các tập đoàn kinh tế tư nhân ở VN hay không?".
Trên thực tế, dù không văn bản nào của Nhà nước công nhận thì các tập đoàn tư nhân như FPT, Đồng Tâm, Kinh Đô, Hoà Phát, Hoàng Anh Gia Lai, Vincom, Trung Nguyên... đã hình thành và lớn mạnh. Từ những xuất phát điểm là các Cty gia đình, đến nay các tập đoàn tư nhân kể trên đều có cổ phần chi phối lẫn nhau ở các Cty con, Cty liên kết, ngân hàng, đối tác chiến lược trong và ngoài nước với hàng ngàn cổ đông. Ông Hiệp cho biết: "Vincom đang có kế hoạch thâu tóm các Cty khác ở ngoài nước trở thành một TĐKT đa quốc gia".
Tuy thế, hành lang pháp lý cho việc hình thành và phát triển của khối DN vẫn chưa rõ ràng. Mô hình "TĐKT tư nhân" vẫn chưa được luật pháp thừa nhận. Bất cập ngay từ tên gọi khi để thành lập TĐKT, các DN tư nhân vẫn buộc phải mang tên không chính danh "Cty CP tập đoàn" hoặc "Cty TNHH tập đoàn", trong khi "Cty" lại sở hữu nhiều Cty CP và Cty TNHH. Chưa có sự thừa nhận chính thức thì các DN vẫn như "khoác tấm áo chật", là TĐ nhưng cung cách quản lý, khung khổ pháp lý cho hoạt động chưa cởi mở.
Ông Hiệp than thở: "DN vẫn tiếp tục bị "hành" trong việc xem xét cấp phép đầu tư, mở rộng hạng mục kinh doanh hay thành lập, mua bán, sáp nhập các Cty con... của các cơ quan công quyền... Vì vậy, thực chất vẫn là "bình mới rượu cũ". Các DN kiến nghị Chính phủ cần sớm có một nghị định về việc thành lập TĐKT tư nhân ở VN.
